سخن گفتن امیر مومنان با مار مستند یا

سوال اول: آیا اين حديث از نظر سند و سلسله روات صحيح است؟

سوال دوم: چرا در کتاب‌های روایی با الفاظ متفاوت نقل شده است؟

پاسخ اجمالی:

این روایت در کتاب های کافی، بصائر الدرجات با دو سند از امام باقر و در کتاب بشاره المصطفی لشیعه المرتضی با یک سند از امام صادق نقل شده است که هر سه سند از نظر رجالی ضعیف هستند.

علت متفاوت بودن متن‌ها ممکن است به خاطر نقل به معنای راوی و یا بیانگر جعلی بودن آن باشد.

پاسخ تفصیلی:

این روایت با دو متن و نقل متفاوت در کتاب‌های روایی مانند کافی، بصائر الدرجات و بشاره المصطفی آمده و دیگر کتاب‌ها از جمله علامه مجلسی و غیره از همین سه کتاب نقل کرده‌اند.

متن اول:

مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى وَ أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ‏ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ عُثْمَانَ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ أَيُّوبَ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: بَيْنَا أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع عَلَى الْمِنْبَرِ إِذْ أَقْبَلَ‏ ثُعْبَانٌ‏ مِنْ نَاحِيَةِ بَابٍ مِنْ أَبْوَابِ الْمَسْجِدِ فَهَمَّ النَّاسُ أَنْ يَقْتُلُوهُ فَأَرْسَلَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع أَنْ كُفُّوا فَكَفُّوا وَ أَقْبَلَ الثُّعْبَانُ يَنْسَابُ‏ حَتَّى انْتَهَى إِلَى الْمِنْبَرِ فَتَطَاوَلَ فَسَلَّمَ عَلَى أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ ع فَأَشَارَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع إِلَيْهِ أَنْ يَقِفَ حَتَّى يَفْرُغَ مِنْ خُطْبَتِهِ وَ لَمَّا فَرَغَ مِنْ خُطْبَتِهِ أَقْبَلَ عَلَيْهِ فَقَالَ مَنْ أَنْتَ فَقَالَ عَمْرُو بْنُ عُثْمَانَ خَلِيفَتِكَ عَلَى الْجِنِّ وَ إِنَّ أَبِي مَاتَ وَ أَوْصَانِي أَنْ آتِيَكَ فَأَسْتَطْلِعَ رَأْيَكَ وَ قَدْ أَتَيْتُكَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ فَمَا تَأْمُرُنِي بِهِ وَ مَا تَرَى فَقَالَ لَهُ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع أُوصِيكَ بِتَقْوَى اللَّهِ وَ أَنْ تَنْصَرِفَ فَتَقُومَ مَقَامَ أَبِيكَ فِي الْجِنِّ فَإِنَّكَ خَلِيفَتِي عَلَيْهِمْ قَالَ فَوَدَّعَ عَمْرٌو أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ وَ انْصَرَفَ فَهُوَ خَلِيفَتُهُ عَلَى الْجِنِّ فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاكَ فَيَأْتِيكَ عَمْرٌو وَ ذَاكَ الْوَاجِبُ عَلَيْهِ قَالَ نَعَمْ.[1]

سند روایت کافی و بصائر الدرجات:

این روایت که در کتاب کافی و بصائر الدرجات آمده است، دو سند مشترک دارد:

سند اول: مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ‏ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ عُثْمَانَ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ أَيُّوبَ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ... .

سند دوم: أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ‏ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ عُثْمَانَ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ أَيُّوبَ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ... .

در هر دو سند محمد بن یحیی[2] و احمد بن محمد[3] و محمد بن الحسن[4] ثقه هستند؛ اما ابراهیم بن ایوب مجهول است یعنی در کتب معتبر رجالی نامش نیامده و یا اشاره‌ای به ثقه یا غیر ثقه بودندش نشده است.[5] و عمرو بن شمر نیز ضعیف است.[6]

علامه مجلسی هم در کتاب مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول  می‌نویسد: این حدیث ضعیف است.[7]

متن دوم:

وَ بِالْإِسْنَادِ قَالَ: حَدَّثَنَا ثونا (در نسخه‌ای[8] آمده حدثونا که به نظر می رسد درستش همان باشد یعنی جماعتی برای ما حدیث را نقل کردند) عَنِ الْمَرْضِيَّةِ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ سَلَّامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِيِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ: بَيْنَا عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ ع عَلَى مِنْبَرِ الْكُوفَةِ إِذْ أَقْبَلَ‏ عَلَيْهِ ثُعْبَانٌ‏ مِنْ آخِرِ الْمَسْجِدِ فَوَثَبَ إِلَيْهِ النَّاسُ بِنِعَالِهِمْ فَقَالَ لَهُمْ عَلِيٌّ ع مَهْلًا يَرْحَمْكُمُ اللَّهُ فَإِنَّهَا مَأْمُورَةٌ فَكَفَّ النَّاسُ عَنْهَا فَأَقْبَلَ‏ الثُّعْبَانُ‏ إِلَى عَلِيٍّ ع حَتَّى وَضَعَ فَاهُ عَلَى أُذُنِ عَلِيٍّ فَقَالَ لَهُ مَا شَاءَ اللَّهُ أَنْ يَقُولَ ثُمَّ إِنَّ الثُّعْبَانَ نَزَلَ وَ تَبِعَهُ عَلِيٌّ فَقَالَ النَّاسُ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ أَ لَا تُخْبِرُنَا بِمَقَالَةِ هَذَا الثُّعْبَانِ؟ فَقَالَ نَعَمْ إِنَّهُ رَسُولُ الْجِنِّ قَالَ أَنَا وَصِيُّ الْجِنِّ وَ رَسُولُهُمْ إِلَيْكَ يَقُولُ الْجِنُّ لَوْ أَنَّ الْإِنْسَ أَحَبُّوكَ كَحُبِّنَا إِيَّاكَ وَ أَطَاعُوكَ كَطَاعَتِنَا لَمَا عَذَّبَ اللَّهُ أَحَداً مِنَ الْإِنْسِ بِالنَّار.[9]

سند بشارت المصطفی

ثونا: اگر حدثنا ثونا باشد، منظور این است که شخصی به نام ثونا روایت را نقل می‌کند؛ اما با توجه به نسخه‌ دیگر به نظر می‌رسد درستش همان «حدثنا یا حدثونا» بوده و یا در اصل «حدثونا» است چون در اسنادش آمده شیخ صدوق از جماعتی از مرضیه... .

 الْمَرْضِيَّةِ: مجهول است و در منابع معتبر روایی غیر از این روایت، کسی به نام مرضیه نقل روایات نکرده است.

 الْعَبَّاسِ بْنِ مُحَمَّدٍ: برخی عباس بن محمد را عباس بن محمد الوراق می‌دانند و بر این باورند که وی همان عباس بن موسی الوراق می‌باشد[10] و ثقه است.[11]

سَلَّامِ بْنِ سَالِمٍ: نام وی در کتب رجالی نیامده و مجهول است.[12]

جَابِرٍ الْجُعْفِيِّ: برخی وی را ثقه و برخی دیگر مذمتش کرده اند.

به این روایت نیز نمی‌توان استناد کرد زیرا:

• این سلسله سند در هیچ روایت دیگری در کتاب‌های روایی معتبر نیامده است.
• دو نفر از روات یعنی مرضیّه و سلّام مجهولند.