اربعین چه روزی است؟ زیارت اربعین و پیاده‌روی برای زیارت مستحب است؟

اربعین'>اربعین چه روزی است؟'>است؟ زیارت'>زیارت اربعین و پیاده‌روی برای زیارت مستحب است؟

اربعین حسینی، چهلم شهادت امام حسین است که روز دهم محرم سال ۶۱ قمری به شهادت رسید. جوامع شیعی هر سال این روز را گرامی می‌دارند و به عزاداری می‌پردازند. برخی فقیهان زیارت حرم امام حسین(ع) در روز اربعین را مستحب دانسته‌اند.

در برخی منابع تاریخی آمده است که در روز اربعین اسرای کربلا به زیارت مزار امام حسین(ع) رفتند. این قول را بعضی مورخان و عالمان از جمله شهید مطهری نقد کرده‌اند. در کتاب‌های تاریخی نقل شده است که جابر بن عبدالله انصاری صحابی پیامبر(ص) در اولین اربعین قبر امام حسین(ع) را زیارت کرده است. از این جهت اربعین برای شیعیان مهم تلقی شده و عزاداری و زیارت حرم امام حسین(ع) در هر سال از مناسک و آداب دینی شیعیان شمرده می‌شود.

روایاتی در باب ارزش و فضیلت پیاده‌روی برای زیارت حرم امام حسین(ع) آمده است.

بازگشت اسرای کربلا در اولین اربعین

حضور اسرای کربلای در اولین اربعین شهادت امام حسین(ع) بر سر مزار آن حضرت در کربلا از مسائلی است که در قرون اخیر برخی محققان شیعه درباره آن تشکیک کرده‌اند. در مقابل، برخی دیگر از اندیشمندان، درصدد رد این تشکیک و اثبات اربعین اول شده‌اند. آنچه بسیاری از منابع کهن از آن سخن گفته‌اند، این است که در این روز، سرِ امام حسین(ع) به بدنش ملحق شده است[۱]

عده‌ای مانند شیخ بهایی معتقد هستند روز ۲۰ صفر یعنی اربعین زمانی است که اهل بیت امام حسین(ع) یعنی کاروان اسرا، از شام به کربلا رسیدند. سید ابن طاووس در اواخر عمر نقدی بر این موضوع می‌نویسد. علامه مجلسی، میرزا حسین نوری، شیخ عباس قمی، ابوالحسن شعرانی، سید جعفر شهیدی و شهید مطهری[۲] از منکران این واقعه هستند. شیخ طوسی و شیخ مفید در آثارشان تصریح کرده‌اند اهل بیت از شام به مدینه رفتند.[۳]

منکران این واقعه اعتقاد دارند با توجه به این که ابن زیاد مدتی اسراء را در کوفه نگه داشته است و زمانی که در این مدت صرف شده و زمانی که در مسیر رفت به شام و اقامت یک‌ماهه در آنجا و بازگشت مورد نیاز است، بعید است که اهل بیت امام حسین(ع) در اربعین به مدینه یا کربلا رسیده باشند.

سید محمدعلی قاضی طباطبائی در کتاب «تحقیق درباره اولین اربعین حضرت سید الشهداء» ثابت می‌کند، آمدن اسراء از شام به کربلا در نخستین اربعین، بعید نیست.[۴] برخی محققان گفته‌اند از مجموع شواهد و قرائن، می‌توان ورود اهل‌بیت(ع) را در روز اربعین به کربلا تقویت کرد و سخنان آنان که معتقدند کاروان اهل‌بیت(ع) با جابر و همراهانش در کربلا ملاقات کردند و به عزاداری پرداختند، پذیرفت. آیت الله ناصر مکارم شیرازی در رد بعد مسافت، اعتقاد دارد که اگر بتوان لشکری یکصد هزار نفری را طیّ مدت ده روز به کوفه رساند، رسیدن کاروانی کوچک در مدت ۱۲روز به کربلا مشکلی ندارد.[۵]

جابر بن عبدالله انصاری، اولین زائر اربعین

یکی از عوامل اهمیت زیارت اربعین به این سبب است که جابر بن عبدالله انصاری، صحابی رسول خدا(ص)، از مدینه به کربلا رسید تا به زیارت قبر امام حسین(ع) برسد و او را نخستین فردی می‌دانند که قبر آن امام حسین(ع) را زیارت کرد.[۶]

منابع تاریخی زیارت قبر امام حسین(ع) را توسط جابر دو گونه، گزارش کرده‌اند. گزارش نخست از طبری شیعی است که زیارت جابر را همراه با عطیه عوفی، به‌طور مسند و با تفصیل گزارش کرده، اما در آن، سخنی از ملاقات وی با اهل بیت امام حسین(ع) به میان نیاورده است. گزارش دوم از سید ابن طاووس است که زیارت جابر را بدون همراهی عطیه و به اختصار، بیان کرده و به دنبال آن، ملاقات جابر را با اسرای اهل بیت(ع) که از شام بازگشته‌اند، آورده است.[۷]

استحباب زیارت اربعین

از سنت‌های اربعین حسینی در شیعه زیارت اربعین امام حسین(ع) است. مهمترین موضوع درباره اربعین، روایتی از امام عسکری(ع) است که نشانه‌های مؤمن را پنج چیز می‌داند که یکی از آنها زیارت اربعین است.[۸] این حدیث تنها مدرک معتبری است که جدای از خود زیارت اربعین که در منابع دعایی آمده، به اربعین امام حسین(ع) و بزرگداشت آن روز تصریح کرده است. شیخ طوسی می‌گوید در این روز زیارت امام حسین(ع) مستحب است.

یکی دیگر از علت‌های استحباب زیارت اربعین، زیارت جابر بن عبدالله صحابی پیامبر(ص) در اولین اربعین است.[۹] نخستین زیارت امام حسین(ع) در نخستین اربعین، توسط جابر بن عبدالله انصاری صورت گرفته است و از آن پس ائمه اطهار(ع) ع که از هر فرصتی برای رواج زیارت امام حسین(ع) بهره می‌گرفتند، آن روز را که نخستین زیارت در آن انجام شده، به عنوان روزی که زیارت امام حسین(ع) در آن مستحب است، اعلام فرمودند.[۱۰]

افزون بر این، امام صادق(ع) زیارت اربعین را به صفوان بن مهران جمّال تعلیم داده است که در آن به بزرگداشت اربعین تصریح شده است. علامه مجلسی معتقد است در اخبار، علت استحباب زیارت اربعین بیان نشده است.[۱۱]

الحاق سر امام حسین(ع) به بدن توسط امام سجاد(ع) در روز اربعین و بقیه سرهای شهدا از دیگر عوامل اهمیت روز اربعین و زیارت آن است.[۱۲]

پیاده‌روی اربعین

روایات فراوانی در باب ثواب و اهمیت زیارت حرم امام حسین(ع) آمده است.[۱۳] در کتاب کامل الزیارات روایات زیادی وجود دارد که دلالت بر فضیلت پیاده‌روی در زیارت امام حسین(ع) دارد. اما صحبتی از پیاده‌روی در اربعین نشده است. در حدیثی در این کتاب آمده است کسی که پیاده به زیارت قبر امام حسین(ع) برود خداوند متعال به هر قدمی که برمی‌دارد هزار حسنه برایش ثبت و هزار گناه از وی محو می‌فرماید و هزار درجه مرتبه‌اش را بالا می‌برد.[۱۴]

پیاده‌روی زیارت اربعین به‌خصوص در مسیر نجف و کربلا، سیره برخی از عالمان دینی بوده است. محدث نوری، سید محسن امین عاملی، شیخ محمدحسین غروی اصفهانی، و میرزای نائینی، از عالمانی هستند که در این مراسم شرکت کرده‌اند.[۱۵]

در برخی منابع از گونه‌ای پیاده‌روی زیارتی در زمان حیات امامان شیعه سخن گفته‌اند. اما طبق قول مشهورتر سابقه این آیین حدوداً به میانه قرن سیزده برمی‌گردد و مرتضی انصاری از عالمان شیعه از مبدعان اصلی آن بوده است.[۱۶]

فرهنگ و آداب شیعیان در اربعین

گرامیداشت اربعین یکی از سنت‌های رایج در میان شیعیان، به‌ویژه ایرانیان است. سیاه‌پوش کردن مساجد، حسینیه‌ها و تکیه‌ها، نصب پرچم‌های حسینی و کتیبهٔ اشعار محتشم کاشانی بر در و دیوار محل‌های عزاداری و خواندن زیارت عاشورا، از سنت‌های رایج در مراسم اربعین امام حسین(ع) است. بزرگداشت اربعین در میان شیعیان از چنان اهمیت و اعتباری برخوردار است که در کتاب‌های مهم شیعیان مانند تهذیب الاحکام شیخ طوسی و اقبال الاعمال ابن‌طاووس برای این روز، عبادات و آداب خاصی روایت شده است. برپایی مجالس روضه‌خوانی، سینه‌زنی و زنجیرزنی از جمله مراسم خاص این روز است و پس از پایان یافتن مراسم، عزاداران را اطعام می‌کنند. در گذشته در برخی نقاط ایران در این روز، تعزیه نیز برگزار می‌شد.[۱۷]

مطالعه بیشتر

• حماسه حسینی، مرتضی مطهری. انتشارات صدرا.
• بررسی تاریخ عاشورا، محمد ابراهیم آیتی، نشر اخلاق.
• تحقیق درباره اولین اربعین حضرت سید الشهداء، سید محمدعلی قاضی طباطبائی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات.

منابع

1. رنجبر، محسن، پژوهشی در اربعین حسینی (علیه السلام)، تاریخ اسلام در آینه پژوهش، مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره)، شماره پنج، صفحه شش.
2. مطهری، مرتضی، حماسه حسینی۳، ص۱۱.
3. رنجبر، محسن، پژوهشی در اربعین حسینی (علیه السلام)، تاریخ اسلام در آینه پژوهش، مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره)، شماره پنج، صفحه شش.
4. رسول جعفریان، دلیل بزرگداشت اربعین چیست، بازتاب اندیشه ۱۳۸۶، شماره ۸۴.
5. مکارم شیرازی، ناصر، عاشورا ریشه‌ها، انگیزه‌ها، رویدادها، پیامدها، ص۶۳۴.
6. محمد بن حسن طوسی، مصباح المتهجد، ص 787 788 به نقل از رسول جعفریان، دلیل بزرگداشت اربعین چیست، بازتاب اندیشه ۱۳۸۶، شماره ۸۴.
7. رنجبر، محسن، پژوهشی در اربعین حسینی (علیه السلام)، تاریخ اسلام در آینه پژوهش، مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره)، شماره پنج، صفحه شش.
8. محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام حسین علیه السلام بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، ج۱۲، ص۹۱.
9. معرفت، محمدهادی، تفسیر و مفسران، ج۲، ص۲۶۹.
10. رسول جعفریان، دلیل بزرگداشت اربعین چیست، بازتاب اندیشه ۱۳۸۶، شماره ۸۴.
11. رنجبر، محسن، پژوهشی در اربعین حسینی (علیه السلام)، تاریخ اسلام در آینه پژوهش، مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره)، شماره پنج، صفحه شش.
12. مکارم شیرازی، ناصر، عاشورا ریشه‌ها، انگیزه‌ها، رویدادها، پیامدها، ص۶۳۴.
13. شیخ صدوق، ترجمه ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ترجمه کاظمی، محسن. ص۱۶۶ و ۱۹۳
14. ابن قولویه قمی، ترجمه کامل الزیارات، ترجمه ذهنی تهرانی، سید محمد جواد، ص۴۳۵.
15. جواد محدثی، فرهنگ زیارت، ص ۲۵۰. به نقل از عبدالرحیم اباذری، پیاده‌روی اربعین حسینی در سیره و سخن بزرگان، مجله فرهنگ زیارت دیماه سال ۱۳۹۲، شماره ۱۹ و ۲۰.
16. پیمان اسحاقی، «پیاده‌روی اربعین»، در فرهنگ سوگ شیعی، تهران، خیمه، ۱۳۹۵.
17. مینا احمدیان، اربعین، دانشنامه فرهنگ مردم ایران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۲، ص۷۶.

موضوعات مرتبط: ائمه هدی جانشیان الهی و معصوم رسول خدا، پرسش ها و پاسخ ها، مناسبت ها

قرآن و اهل بيت عليهم السلام رمزماندگاري...