سؤال
آیا روایتی با سند صحیح از امام علی(ع) به این مضمون وجود دارد: «مراقب بدی کسی باش که به او خوبی کردهای»؟
مراقب بدی کسی باش که به او خوبی کردهای، (به عربی: اِتَّقِ شَرَّ مَنْ احْسَنْتَ اِلَیْهِ) ضربالمثلی قدیمی و عربی، که به اشتباه به امام علی(ع) نسبت داده شده است. برخی مفسران از این عبارت در تفسیر آیه ۷۴ سوره توبه که منافقان پس از آنکه مورد احسان خدا و پیامبر(ص) قرار گرفتند، به جای سپاسگزاری، عیبجویی و انکار کردند، بهره بردهاند.
دلالت ضربالمثل «مراقب بدی کسی که به او خوبی کردهای باش» را بر این دانستهاند که شر و بدی افرادی که انسان به آنها خوبی کرده را هم بیشتر و هم تلختر دانستهاند و آسیب بیشتری به انسان میرساند.
اصل جمله «مراقب بدی کسی باش که به او خوبی کردهای»، عبارت «اِتَّقِ شَرَّ مَنْ احْسَنْتَ الَیْهِ» است. ابوالفتوح رازی، مفسر شیعه قرن ششم قمری، این عبارت را به عنوان ضرب المثلی مشهور نقل کرده است.[۱] میدانی نیشابوری[۲]، عالم و ادیب قرن ششم قمری، و احمد بن ابراهیم ثعلبی[۳] مفسر اهلسنت در قرن پنجم قمری، این عبارت را به عنوان ضرب المثل ذکر کردهاند.
از این عبارت در منابع روایی شیعه[۴] و اهل سنت،[۵] به عنوان روایت یاد نشده است. این گفتار در برخی نوشتههای متأخر به اشتباه، به امام علی(ع) نسبت داده شده است.[۶]
از این ضربالمثل در موارد متعدد دینی و ادبی استفاده شده:
امام صادق(ع): «با همه مردم به نیکی رفتار کن؛ زیرا اگر او اهل نیکی نیست تو اهل نیکی هستی.»
دلالت ضربالمثل «مراقب بدی کسی که به او خوبی کردهای باش» را بر این دانستهاند که شر و بدی افرادی که انسان به آنها خوبی کرده را هم بیشتر و هم تلختر دانستهاند که آسیب بیشتری به انسان میرساند و انسان باید بیشتر مراقب خطر این افراد باشد. محمد بن عبدالرحمن سخاوی، عالم اهلسنت، محتوای این ضربالمثل را به افراد لئیم و پست اختصاص داده است.[۱۲]
برخی معتقدند این ضرب المثل به معنای نفی نیکی کردن به دیگران است که در این صورت با آموزههای اسلامی منافات دارد؛ زیرا در روایتی از امام صادق(ع) سفارش شده به همه افراد چه اهل نیکی باشد یا نباشد، نیکی شود و چنین استدلال شده که اگر او اهل نیکی نیست، تو اهل نیکی هستی.[۱۳]
بر پایه آیات ۳۵ تا ۳۶ سوره فصلت، یکی از ویژگیهای نیک انسان این است که در برابر بدی دیگران به آنها خوبی کند. در آیه ۵۴ سوره قصص نیز، نیکی در برابر بدی ستوده شده است.
برچسب : نویسنده : farajolahabbasia بازدید : 113